Czym jest przebodźcowanie i jak sobie z nim radzić?

Jakie są przyczyny przebodźcowania?

Przebodźcowanie to stan psychiczny, w którym nasz układ nerwowy jest przeciążony nadmiarem bodźców sensorycznych, zbyt dużą ilością obowiązków, brakiem higieny snu, przewlekłym stresem, a także zaburzeniami integracji sensorycznej i zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. U dzieci może to wynikać z nadwrażliwości sensorycznej, spektrum autyzmu lub układu nerwowego w fazie rozwoju. U dorosłych problem nasila szybkie tempo życia, nadmiar informacji oraz brak umiejętności regeneracji.

Współczesny świat oferuje nieograniczony dostęp do bodźców, co sprzyja permanentnemu przeciążeniu. Do głównych przyczyn przebodźcowania zaliczamy:

• Nadmierna stymulacja technologiczna: Ciągłe korzystanie z urządzeń elektronicznych (smartfony, tablety, komputery, telewizory) oraz kompulsywne scrollowanie mediów społecznościowych dostarcza mózgowi kolejnych, często chaotycznych bodźców, zamiast pozwolić mu na wyciszenie. Emitowane przez ekrany światło niebieskie dodatkowo rozdrażnia, utrudnia koncentrację i zaburza zdrowy rytm snu.
• Wielozadaniowość (multitasking): Współczesna kultura promuje wielozadaniowość, jednak w rzeczywistości ciągłe przeskakiwanie między zadaniami nie pozwala układowi nerwowemu na efektywne przetwarzanie informacji i głębokie skupienie.
• Hałaśliwe środowisko pracy: Pracowanie w biurach typu open space, gdzie panuje ciągły hałas, oraz ekspozycja na silne, często nienaturalne, białe oświetlenie, stanowią dodatkowe źródła stresu sensorycznego.
• Nadmiar pozytywnych bodźców: Przebodźcowanie może wynikać nie tylko z negatywnych, ale także z nadmiaru pozytywnych wrażeń, takich jak liczne atrakcje, intensywne podróże czy nadmierna ilość miłych, lecz bardzo obciążających doświadczeń, które w zbyt dużej liczbie również mogą przekroczyć zdolność przetwarzania mózgu.
• Indywidualna wrażliwość (WWO): Szczególnie narażone na przebodźcowanie są osoby wysokowrażliwe (WWO), często określane jako „wysokoreaktywne”. Mają one naturalnie niższą tolerancję na bodźce zewnętrzne i przetwarzają je znacznie głębiej, co czyni je bardziej podatnymi na przeciążenie sensoryczne.

Objawy przebodźcowania u dorosłych

Objawy nadmiaru bodźców mogą obejmować nadmierną drażliwość, poczucie przytłoczenia, problemy z koncentracją i pamięcią, bóle głowy, przewlekłe napięcie mięśniowe, trudności w zasypianiu oraz obniżenie nastroju. Osoby dorosłe mogą odczuwać niechęć do kontaktów społecznych, unikać głośnych miejsc, mieć trudności w przetwarzaniu kilku bodźców jednocześnie. Często pojawia się poczucie zmęczenia „bez wyraźnego powodu” oraz obniżona tolerancja na dodatkowe bodźce.

Do behawioralnych objawów chronicznego przebodźcowania zaliczamy również:

• Wycofanie społeczne: Stopniowe oddalanie się od społeczności i rezygnacja z aktywności, które wcześniej sprawiały przyjemność i były źródłem satysfakcji.
• Nadmierny niepokój: Zwiększona tendencja do reagowania intensywnymi emocjami i trudności w utrzymaniu wewnętrznego spokoju.

Przebodźcowane dziecko — sygnały ostrzegawcze

Przebodźcowanie dzieci to stan, w którym układ nerwowy dziecka nie radzi sobie z nadmiarem bodźców sensorycznych. Objawy mogą być subtelne lub bardzo wyraźne, to m.in. nadmierne pobudzenie lub przeciwnie – wycofanie, płaczliwość, trudności z koncentracją, nadmierna drażliwość, unikanie kontaktu wzrokowego, zasłanianie uszu, unikanie dotyku.

W przypadku niektórych dzieci pojawiają się też problemy z jedzeniem lub snem. Przebodźcowanie dziecka prowadzi często do wybuchów złości lub zamknięcia się w sobie, a jego układ nerwowy potrzebuje czasu na powrót do równowagi. Warto wspomnieć, że problem ten może być również wywołany przez zaburzenia integracji sensorycznej, które mogą nasilać wrażliwość na bodźce zewnętrzne.

Przestymulowany układ nerwowy — skutki

Długotrwałe przeciążenie sensoryczne może powodować przewlekły stres, problemy z pamięcią i koncentracją, a także zwiększone ryzyko zaburzeń lękowych i depresji. Układ nerwowy jest stale w trybie „walki lub ucieczki”, co prowadzi do nadmiernego wydzielania kortyzolu i adrenaliny. Ta chroniczna aktywacja osi stresowej ma poważne konsekwencje fizjologiczne, prowadząc do napięcia mięśniowego, bólów głowy, a także do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Skutkiem może być też pogorszenie jakości snu oraz zaburzenia trawienia. Utrzymujące się przeciążenie przyczynia się również do chronicznego zmęczenia i wyczerpania, a także może zaostrzać objawy u osób z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego (SPD) oraz ze spektrum autyzmu (ASD), znacząco pogarszając ich codzienne funkcjonowanie i jakość życia.

Sposoby radzenia sobie z przebodźcowaniem

Aby lepiej radzić sobie z nadmiarem bodźców, warto wprowadzić regularne przerwy od urządzeń elektronicznych, ograniczyć czas spędzany w mediach społecznościowych, zadbać o higienę snu i codzienną rutynę. Pomocne są techniki relaksacyjne, takie jak ćwiczenia oddechowe, medytacja, joga, spacery na świeżym powietrzu.

U dzieci warto zapewnić spokojne miejsce do odpoczynku i unikać przeładowanego grafiku zajęć. W przypadku zaburzeń integracji sensorycznej pomocna może być terapia SI (Sensory Integration).

Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą?

Warto zwrócić się do psychologa, terapeuty lub lekarza, jeśli objawy przebodźcowania utrzymują się długo, nasilają się lub znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. Konsultacja jest szczególnie ważna, gdy pojawiają się objawy zaburzeń lękowych, depresji, przewlekłej bezsenności, a u dzieci – trudności w nauce i relacjach społecznych. Specjalista może pomóc ustalić przyczyny problemu i zaproponować odpowiednie formy wsparcia, aby przywrócić równowagę układu nerwowego i poprawić jakość życia.

Źródła:

E. Duda-Maciejewska, Kochajmy nudę! Nuda jako alternatywa dla przebodźcowanego świata współczesnej młodzieży w kontekście rozwoju zdolności (2024). Szkoła Specjalna, 85, 51-60., Data dostępu: 11.08.2025r.

J. S. Radesky, S. Eisenberg, C. J. Kistin, J. Gross, G. Block, B. Zuckerman, M. Silverstein, Overstimulated consumers or next-generation learners? Parent tensions about child mobile technology use (2016). The Annals of Family Medicine, 14(6), 503-508., Data dostępu: 11.08.2025r.

M. Frankenhaeuser, B. Nordheden, A. L. Myrsten, B. Post, Psychophysiological reactions to understimulation and overstimulation (1971). Acta Psychologica, 35(4), 298-308., Data dostępu: 11.08.2025r.