Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie psychiczne, w którym występują epizody manii i epizody depresyjne, często wywołujące znaczące trudności w życiu codziennym. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe dotykają milionów osób na świecie, a objawy choroby bywają często mylone z typowymi wahaniami nastroju. Brak odpowiedniego leczenia może zwiększać ryzyko zachorowania na inne zaburzenia psychiczne i skracać okresy remisji. Jakie są przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej oraz na czym polega diagnostyka?
Przyczyny dwubiegunowości
Choroba afektywna dwubiegunowa, znana również jako Bipolar, to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń nastroju. Jej rozwój nie wynika z jednej konkretnej przyczyny – to złożone zaburzenie, którego podłoże obejmuje wiele wzajemnie oddziałujących czynników. W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej istotne są zarówno predyspozycje biologiczne, jak i wpływy środowiskowe. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe w profilaktyce choroby afektywnej dwubiegunowej i zapobieganiu nawrotom.
Najczęstsze przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej to:
-
Czynniki genetyczne – osoby z historią zaburzeń nastroju w rodzinie są bardziej narażone na zachorowanie
-
Zaburzenia równowagi neuroprzekaźników – nieprawidłowe funkcjonowanie układów dopaminergicznego i serotoninergicznego może prowadzić do wahań nastroju
-
Nadużywanie substancji psychoaktywnych – alkohol, amfetamina czy leki nasenne mogą wywoływać epizody manii i nasilać objawy depresji
-
Niedoczynność tarczycy i inne choroby somatyczne – zaburzenia hormonalne mogą pogłębiać objawy choroby dwubiegunowej
-
Stresujące lub traumatyczne wydarzenia życiowe – silny stres psychiczny może aktywować pierwszy epizod depresji lub manii
-
Zaburzenia rytmu dobowego – chroniczne zakłócenia snu i czuwania wpływają na zmienność nastroju i zwiększają ryzyko nawrotów
Występowanie choroby dwubiegunowej rzadko wiąże się z jednym wyraźnym czynnikiem. Najczęściej mamy do czynienia z nakładaniem się kilku przyczyn, co sprawia, że objawy zaburzenia mogą mieć różny charakter i nasilenie. Wczesna identyfikacja czynników ryzyka pozwala ograniczyć liczbę nawrotów choroby oraz wspierać pacjenta w dążeniu do długotrwałych okresów remisji.
Objawy Bipolar. Fazy depresji i manii
Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się cyklicznym przebiegiem, w którym występują naprzemiennie epizody depresyjne i epizody maniakalne (lub hipomaniakalne). Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej mogą być bardzo zróżnicowane, a ich nasilenie oraz długość trwania zależą od indywidualnego przebiegu choroby. Wiele osób przez długi czas pozostaje niezdiagnozowanych, ponieważ objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego często bywają mylone z depresją lub innymi zaburzeniami nastroju.
Epizody depresyjne zazwyczaj trwają dłużej niż stany maniakalne i objawiają się m.in.:
-
obniżonym nastrojem i utratą zainteresowań
-
uczuciem pustki, beznadziei, brakiem energii
-
zaburzeniami snu (bezsenność lub nadmierna senność)
-
zahamowania psychoruchowego i trudnościami w koncentracji
-
myślami samobójczymi lub zachowaniami samobójczymi
W przypadku epizodów depresyjnych często obserwuje się również występowanie objawów psychotycznych, takich jak urojenia lub omamy – zwłaszcza w cięższych postaciach choroby.
Epizody manii mogą rozpocząć się nagle i objawiają się:
-
nienaturalnie podwyższonym nastrojem lub drażliwością
-
nadmierną aktywnością, gonitwą myśli i przyspieszoną mową
-
zmniejszoną potrzebą snu
-
impulsywnymi i ryzykownymi zachowaniami (zakupy, seks, decyzje finansowe)
-
zawyżoną samooceną, poczuciem wielkości
W lżejszej postaci – tzw. epizod hipomanii – objawy manii są mniej nasilone, ale nadal znacząco wpływają na funkcjonowanie chorego. Częstą cechą spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej jest szybka i nieprzewidywalna zmienność nastroju, co dodatkowo utrudnia codzienne życie.
Objawy choroby dwubiegunowej mogą się różnić u każdego pacjenta, a częstą trudnością diagnostyczną jest obecność tzw. stanów mieszanych, w których pojawiają się jednocześnie objawy depresji i manii. Zrozumienie charakteru choroby i jej objawów to pierwszy krok do uzyskania skutecznej pomocy i stabilizacji emocjonalnej.
Jak wygląda diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej?
Diagnoza choroby afektywnej dwubiegunowej to proces złożony i wymagający czasu, ponieważ objawy choroby mogą przypominać inne zaburzenia nastroju, takie jak depresja czy zaburzenia osobowości. Kluczowe znaczenie ma dokładny wywiad psychiatryczny, który pozwala określić przebieg choroby afektywnej i zidentyfikować występowanie naprzemiennych epizodów – depresyjnych i maniakalnych. Lekarz psychiatra analizuje nie tylko obecne objawy choroby afektywnej dwubiegunowej, ale także historię wcześniejszych epizodów, zmienność nastroju oraz wpływ objawów na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
W diagnostyce istotne jest również wykluczenie innych zaburzeń psychicznych, chorób somatycznych (np. niedoczynność tarczycy), a także wpływu substancji psychoaktywnych. Niekiedy konieczna jest obserwacja pacjenta po przyjęciu go do szpitala psychiatrycznego, zwłaszcza w przypadku epizodów z objawami psychotycznymi lub myślami samobójczymi. Zastosowanie znajdują również narzędzia diagnostyczne takie jak skale oceny nastroju czy dzienniczki objawów, które pomagają w uchwyceniu cyklicznego charakteru choroby.
Właściwe rozpoznanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego często wymaga czasu i współpracy z lekarzem – ważne jest, by pacjent miał przestrzeń do opisania pełnego spektrum swoich doświadczeń emocjonalnych. Wczesna i trafna diagnoza zwiększa szanse na skuteczne leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej oraz ograniczenie ryzyka nawrotów.
Leczenie choroby dwubiegunowej – farmakoterapia i psychoterapia w praktyce
Leczenie ChAD wymaga kompleksowego i długoterminowego podejścia, łączącego farmakoterapię z pomocą psychoterapeutów. Celem terapii jest nie tylko łagodzenie objawów manii i epizodów depresyjnych, ale przede wszystkim zapobieganie nawrotom i poprawa funkcjonowania chorego w codziennym życiu. Dobór metod leczenia zależy od przebiegu choroby, nasilenia objawów oraz obecności innych zaburzeń psychicznych lub chorób somatycznych.
Podstawą farmakoterapii są stabilizatory nastroju, takie jak sole litu, które pomagają utrzymać równowagę emocjonalną i zmniejszyć zmienność nastroju. W leczeniu epizodów manii stosuje się także leki przeciwpsychotyczne, natomiast w przypadku epizodów depresyjnych – ostrożnie wprowadza się leki przeciwdepresyjne, często w połączeniu z innymi preparatami, aby zminimalizować ryzyko przejścia w fazę manii. Ważne jest regularne monitorowanie działania leków i ich ewentualnych skutków ubocznych, zwłaszcza w pierwszych miesiącach terapii.
Psychoterapia pełni istotną rolę w leczeniu choroby afektywnej. Szczególnie skuteczna okazuje się terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga pacjentom lepiej rozumieć przebieg choroby i identyfikować czynniki wyzwalające kolejnego epizodu choroby. Wsparcie terapeutyczne wspomaga również budowanie strategii radzenia sobie z objawami zaburzenia i poprawia jakość relacji interpersonalnych.
Skuteczne leczenie choroby dwubiegunowej wymaga zaangażowania zarówno pacjenta, zespołu terapeutycznego jaki i niekiedy bliskich chorego. Regularność, cierpliwość oraz dbałość o stabilny tryb życia to fundamenty, które sprzyjają długotrwałym okresom remisji i ograniczają ryzyko nawrotów.
Jak wygląda życie z ChAD? Wyzwania w codziennym funkcjonowaniu pacjentów
Życie z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD) to codzienne mierzenie się z nieprzewidywalnością nastroju, która może wpływać na każdą sferę – od relacji osobistych po pracę zawodową. Częsta zmiana faz choroby sprawiają, że osoby z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi muszą stale obserwować własne samopoczucie.
W trakcie epizodów depresyjnych pacjenci mogą doświadczać trudności w podejmowaniu codziennych decyzji, wycofania z życia społecznego i silnego obniżenia motywacji. Z kolei epizody maniakalne lub epizody hipomanii często prowadzą do impulsywnych działań, które po fazie chorobowej stają się źródłem poczucia winy i destabilizacji życiowej. Utrzymanie stabilnych relacji interpersonalnych, pracy czy obowiązków domowych bywa dużym wyzwaniem, zwłaszcza gdy objawy choroby dwubiegunowej są nasilone.
Pacjenci często zmagają się również z niezrozumieniem otoczenia, stygmatyzacją i poczuciem osamotnienia. W wielu przypadkach nieoceniona bywa pomoc lekarza psychiatry oraz wsparcie w postaci terapii i farmakoterapii, by odzyskać kontrolę nad życiem. Pomimo trudności, osoby z chorobą dwubiegunową mogą funkcjonować aktywnie i satysfakcjonująco – pod warunkiem, że mają dostęp do odpowiedniego leczenia, wsparcia i wiedzy o przebiegu choroby.
Wsparcie psychospołeczne i psychoedukacja w leczeniu choroby dwubiegunowej
W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej niezwykle istotną rolę odgrywa nie tylko farmakoterapia, ale także szeroko rozumiane wsparcie psychospołeczne i psychoedukacja. Osoby żyjące z chorobą dwubiegunową często doświadczają poczucia izolacji, niezrozumienia ze strony otoczenia i trudności w utrzymaniu stabilnych relacji. Dlatego tak ważne jest, aby poza opieką medyczną otrzymywały również wsparcie, które pomoże im radzić sobie z objawami choroby i lepiej funkcjonować na co dzień.
Psychoedukacja pozwala pacjentom oraz ich bliskim zrozumieć przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej, nauczyć się rozpoznawać wczesne objawy kolejnego epizodu choroby oraz budować strategie zapobiegania nawrotom. Regularne uczestnictwo w grupach wsparcia, spotkaniach terapeutycznych czy warsztatach edukacyjnych może znacząco poprawić jakość życia osób z ChAD i wspierać ich w utrzymywaniu długotrwałych okresów remisji.
Wsparcie psychospołeczne obejmuje również aktywizację zawodową, pomoc w radzeniu sobie z codziennymi obowiązkami oraz przeciwdziałanie stygmatyzacji, z którą mogą mierzyć się osoby z zaburzeniami psychicznymi. Włączenie bliskich w proces leczenia pomaga stworzyć stabilne otoczenie, które zwiększa skuteczność leczenia Bipolar. Świadomość, że nie jest się samemu i że można uzyskać realną pomoc, ma ogromne znaczenie w procesie zdrowienia.
Źródła:
D. Dudek, M. Siwek, J. Rybakowski - Choroba afektywna dwubiegunowa – wyzwania diagnostyczne (2013). Dostęp: 26.05.2025
J. Rybakowski - Etiopatogeneza choroby afektywnej dwubiegunowej (2021). Dostęp: 26.05.2025
Kopiuj link
