Co to jest stres? Wytłumaczenie i definicja psychologiczna

Stres jest zjawiskiem, które towarzyszy nam na co dzień, choć często trudno jest nam go zdefiniować. Mimo że w codziennym języku używamy tego słowa dość swobodnie, w perspektywie psychologicznej ma precyzyjne znaczenie i wielorakie oblicza. W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu, czym jest stres, jakie są jego rodzaje oraz jakie przyczyny leżą u jego podstaw.

Czym jest stres?

Stres to zjawisko, które w psychologii definiuje się jako reakcję organizmu na czynniki zewnętrzne, nazywane stresorami, które zakłócają jego równowagę. Jest to naturalna odpowiedź na wyzwania, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. W tym kontekście stres może być postrzegany jako uniwersalne doświadczenie, które jednocześnie przejawia się w sposób unikalny dla każdej osoby. Stres obejmuje aspekty fizjologiczne, takie jak: przyspieszenie tętna, wzrost ciśnienia krwi czy zwiększenie poziomu hormonów stresu, jak kortyzol i adrenalina. Reakcja organizmu w obszarze psychologicznym to najczęściej: napięcie, niepokój, frustracja lub bezradność.

Warto zaznaczyć, że stres nie zawsze jest negatywny – krótkotrwały może działać motywująco i pomagać w osiąganiu celów. Natomiast długotrwały stres może spowodować negatywne skutki dla organizmu, są to: zaburzenia snu, uczucie ciągłego zmęczenia, choroby psychosomatyczne, a nawet zaburzenia odżywiania.

Jakie są rodzaje stresu?

Rodzaje stresu można klasyfikować na różne sposoby, w zależności od jego źródła, czasu trwania i wpływu na człowieka. Główne z nich, które są powszechnie rozróżniane w psychologii to:

• Eustres inaczej nazywany stresem pozytywnym, jest postrzegany jako motywujący lub inspirujący. Jest to reakcja na przyjemne wydarzenia lub wyzwania, które wymagają wysiłku, ale są źródłem satysfakcji, jak np. awans w pracy, przygotowania do ślubu czy rozpoczęcie nowego projektu. Eustres może pobudzać, zwiększać skupienie i wydajność, a także przyczyniać się do rozwoju osobistego.
• Dystres zwany stresem negatywnym - powstaje, gdy człowiek znajduje się pod presją, której nie jest w stanie efektywnie przetworzyć lub kontrolować. Często pojawia się w sytuacjach przeciążenia, konfliktów czy ciągłego niepokoju. Długotrwały dystres może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, zarówno psychicznych: depresja, zaburzenia lękowe, jak i fizycznych: choroby serca, bóle brzucha czy chroniczne bóle głowy.
• Stres ostry jest zazwyczaj krótkotrwały i związany z konkretnymi sytuacjami, które szybko mijają, jak np. ważny egzamin czy kłótnia.
• Chroniczny stres - w przeciwieństwie do ostrego, utrzymuje się przez dłuższy czas i jest często wynikiem trwających trudności, takich jak: ciężka praca, problemy w relacjach czy długotrwałe kłopoty finansowe. Przewlekły stres ma negatywny wpływ na organizm i często powoduje: osłabienie układu odpornościowego, bóle mięśniowe, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia miesiączkowania i snu.

Rozumienie różnych rodzajów stresu jest kluczowe w efektywnym radzeniu sobie z nimi. Ta wiedza pozwala na lepsze dostosowanie strategii do poszczególnych typów stresu, co jest niezbędne dla utrzymania dobrego stanu zdrowia psychicznego i fizycznego.

Psychologiczne i fizyczne przyczyny stresu

Psychologiczne i fizyczne przyczyny stresu są złożone i wielowymiarowe, odzwierciedlając szeroki zakres czynników, które mogą wywoływać stres. W sferze psychologicznej przyczyny często zależą od człowieka i jego zdolności do radzenia sobie z wymaganiami otoczenia. Zaliczają się do nich na przykład: trudności w relacjach interpersonalnych, problemy w pracy, obawy finansowe, presja społeczna, czy też wydarzenia życiowe takie jak śmierć bliskiej osoby, czy zmiana miejsca zamieszkania.

Z kolei w sferze fizycznej mogą one obejmować: przewlekłe choroby, urazy, zmęczenie, problemy ze snem, niezdrową dietę czy niewystarczającą aktywność fizyczną. Również czynniki środowiskowe takie jak hałas, zanieczyszczenia czy ekstremalne warunki pogodowe mogą przyczyniać się do stresu. Warto zauważyć, że organizm ludzki reaguje na stres przez długotrwałe narażenie na stresory, a to często skutkuje poważnymi problemami zdrowotnymi.

Podsumowując, psychologiczne i fizyczne przyczyny są często ze sobą powiązane, a ich połączenie może prowadzić do bardziej intensywnego i chronicznego stresu.

Objawy i skutki stresu

Objawy i skutki stresu mogą być zarówno fizyczne, jak i psychologiczne. Często jednak się przeplatają, wpływając na ogólny stan zdrowia i samopoczucie.

Psychologiczne objawy stresu obejmują zmiany w nastroju i zachowaniu. Można do nich zaliczyć: niepokój, drażliwość, depresję, trudności z koncentracją, problemy z pamięcią oraz uczucie przytłoczenia. Stres może również powodować negatywne emocje lub myślenie, zmniejszenie motywacji i ogólne poczucie osamotnienia czy beznadziejności. Zmiany w zachowaniu to kolejny negatywny skutek stresu, zaliczamy do nich: unikanie ludzi, wzmożony, osłabiony lub całkowity brak apetytu, nadużywanie alkoholu czy narkotyków oraz problemy ze snem.

Fizyczne, negatywne skutki stresu to: ból głowy, napięcie mięśni, bóle pleców, problemy z trawieniem, zmęczenie i spadek energii. W dłuższej perspektywie stres może przyczynić się do rozwoju poważnych chorób, na przykład: nadciśnienia, chorób serca, cukrzycy, osłabienia układu odpornościowego, a nawet niektórych rodzajów raka.

Nadmierny stres może prowadzić do zaniedbania zdrowia, gorszych wyborów dotyczących stylu życia, problemów w relacjach i pracy, a to kolejne niepotrzebne jego źródła.

Jak radzić sobie ze stresem?

Radzenie sobie ze stresem jest procesem, który wymaga świadomego wysiłku i często zmian w stylu życia. Oto kilka skutecznych techniki radzenia sobie ze stresem:

1. Relaksacja - ćwiczenia oddechowe, medytacja, joga, tai chi lub progresywna relaksacja mięśniowa (trening Jacobsona) mogą pomóc w redukcji napięcia i obniżeniu poziomu stresu.
2. Aktywność fizyczna - bieganie, pływanie, jazda na rowerze czy spacer, mogą znacznie zmniejszyć reakcję ciała na stres.
3. Nawyki żywieniowe - zdrowa dieta może pomóc w zarządzaniu stresem. Unikanie nadmiaru kofeiny, cukru i niezdrowych tłuszczów, a zamiast tego spożywanie dużych ilości świeżych owoców, warzyw i pełnoziarnistych produktów poprawia ogólne samopoczucie.
4. Higiena snu - dobrej jakości sen jest kluczowy dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Ustalenie regularnego harmonogramu, unikanie ekranów przed snem i stworzenie relaksującej atmosfery w sypialni mogą pomóc.
5. Hobby i czas wolny - pasje i zainteresowania np. malowanie, czytanie są skutecznym sposobem na odstresowanie.

Pamiętaj, że powyższe techniki radzenia sobie ze stresem mogą działać inaczej na każdą osobę, więc ważne jest, aby znaleźć metodę, która będzie dla Ciebie najbardziej odpowiednia. W przypadku, gdy stres zaczyna poważnie wpływać na jakość Twojego życia, warto rozważyć pomoc profesjonalisty.

Źródła:
Gajda, E., & Biskupek-Wanot, A. (2020). Stres i jego skutki. Aktywność fizyczna i problematyka stresu, 83.

Selye, H. H. Stres-definicja.

Kaczmarska, A., & Curyło-Sikora, P. (2016). Problematyka stresu–przegląd koncepcji. Hygeia Public Health, 51(4), 317-321.