Autoagresja to poważny problem zdrowotny i psychologiczny, który może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych. Zachowania autoagresywne przybierają różne formy – od jawnych samookaleczeń po ukryte działania prowadzące do psychicznej szkody. W tym artykule wyjaśniamy mechanizmy autoagresji, jej przyczyny i metody leczenia.
Czym jest i jakie są przyczyny autoagresji?
Autoagresja to agresja skierowana przeciwko sobie. To zachowania, w których osoba świadomie wyrządza sobie krzywdę fizyczną lub psychiczną. Do zachowań autodestrukcyjnych zaliczyć można nie tylko samookaleczenia, ale także przyjmowanie szkodliwych substancji, zaniedbywanie własnego zdrowia, obgryzanie paznokci, przymus wyrywania włosów czy nadmierne ryzykowanie w życiu codziennym.
Przyczyny autoagresji są złożone i wieloaspektowe. Mogą wynikać z cierpienia psychicznego, zaburzeń psychicznych (np. depresji, zaburzeń lękowych), ale także z problemów neurologicznych, takich jak uszkodzenia mózgu, chroniczne zapalenie mózgu czy kiła układu nerwowego. Autoagresja może mieć też podłoże biochemiczne, np. związane z zaburzeniami w pracy układu nerwowego.
W wielu przypadkach zachowania autoagresywne są sposobem na chwilową ulgę w cierpieniu psychicznym, rozładowanie napięcia lub radzenie sobie z poczuciem winy. Czasem jest to też reakcja na traumatyczne przeżycia, brak rodziców, nadmierne wymagania czy kryzys emocjonalny.
Objawy i formy autoagresji
Form autoagresji jest wiele, dlatego trudno wskazać jeden uniwersalny schemat. Do najczęściej spotykanych należą:
-
autoagresja jawna – np. cięcie skóry, uderzanie głową, rozdrapywanie ran, gryzienie warg, obgryzanie paznokci,
-
autoagresja niewerbalna – np. ryzykowne zachowania, spożywanie szkodliwych substancji, unikanie leczenia,
-
autoagresja werbalna – obrażanie samego siebie, ciągłe umniejszanie swojej wartości,
-
zachowania autodestrukcyjne, takie jak zaniedbywanie zdrowia czy spożywanie szkodliwych substancji,
-
samookaleczenia, które często prowadzą do uszkodzenia ciała i w niektórych przypadkach do zjadania odłamków skóry lub paznokci.
Objawy autoagresji mogą obejmować zarówno jawne działania, jak i ukryte szkodliwe nawyki. W niektórych przypadkach pojawia się także przemoc fizyczna wobec samego siebie.
Autoagresja u dzieci — jak reagować?
W przypadku dzieci autoagresja może być reakcją na kryzysie emocjonalnym, stres, przemoc lub brak zrozumienia ze strony dorosłych. Zachowania te mogą przybierać formę uderzania głową, gryzienia opuszków palców, rozdrapywania ran czy używania ostrych przedmiotów do samouszkodzenia.
Jak pomóc chorym dzieciom, które przejawiają zachowania autoagresywne?
Przede wszystkim:
-
nie oceniać i nie bagatelizować sytuacji,
-
nawiązać rozmowę o emocjach i potrzebach dziecka,
-
zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa,
-
skonsultować się ze specjalistą – psychologiem dziecięcym lub psychiatrą,
-
zastosować terapię behawioralną ukierunkowaną na redukcję zachowań autoagresywnych.
Autoagresja u dorosłych — na co zwrócić uwagę?
Autoagresja u dorosłych często wiąże się z ukrytymi formami samouszkodzeń i może być trudna do zauważenia przez otoczenie. W wielu przypadkach osoby dorosłe wybierają takie sposoby radzenia sobie z napięciem psychicznym, które prowadzą do długofalowych problemów zdrowotnych.
Ważnym aspektem jest także ból fizyczny, który dla osób cierpiących na autoagresję bywa chwilową ulgą od cierpienia psychicznego. Dla niektórych uderzanie głową, używanie ostrych przedmiotów czy rozszarpywanie skóry jest sposobem na odwrócenie uwagi od trudnych emocji i poczucia pustki. Niestety, takie zachowania prowadzą do uszkodzenia ciała, pogorszenia zdrowia fizycznego i pojawienia się dodatkowych problemów psychicznych.
W przypadku osób dorosłych warto zwrócić uwagę na powtarzające się uszkodzenia ciała, nadmierne ryzyko, nadużywanie substancji, pogłębiające się zaburzenia nastroju oraz objawy autodestrukcji, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
U osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną szczególnie ważne jest dostosowanie pomocy do ich możliwości poznawczych.
Jak wygląda leczenie autoagresji?
Leczenie autoagresji to złożony proces, który wymaga indywidualnego podejścia i uwzględnienia różnych przyczyn autoagresji. Zachowania autoagresywne mogą być objawem cierpienia psychicznego, dlatego pierwszym krokiem jest konsultacja ze specjalistą. Terapia behawioralna oraz terapia poznawczo-behawioralna pomagają zrozumieć mechanizm zachowań autodestrukcyjnych i uczą nowych sposobów radzenia sobie z emocjami. W przypadku osób cierpiących na poważne zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia łaknienia, zaburzenia lękowe czy depresja, leczenie autoagresji obejmuje także farmakoterapię. Leki mogą pomóc zmniejszyć napięcie i lęk, które często towarzyszą autoagresji.
W leczeniu autoagresji istotną rolę odgrywa nauka regulacji emocji i rozpoznawania własnych stanów psychicznych. Praca nad zmianą myślenia o sobie i swoich emocjach pozwala stopniowo zmniejszyć przymus wyrywania włosów, rozdrapywania ran czy używania ostrych przedmiotów do samookaleczenia. Czasami konieczne jest leczenie problemów neurologicznych, takich jak chroniczne zapalenie mózgu lub uszkodzenia mózgu, które mogą być przyczyną autoagresji.
W niektórych przypadkach terapii towarzyszą techniki relaksacyjne, które pomagają w redukcji napięcia i unikaniu zachowań autodestrukcyjnych. Terapia autoagresji uwzględnia również wsparcie osób bliskich i edukację w zakresie tego, jak pomóc osobie chorej.
Leczenie autoagresji to proces długotrwały, który wymaga zaangażowania, cierpliwości i pracy nad sobą. Ważne jest, aby osoby cierpiące na autoagresję wiedziały, że mogą otrzymać pomoc, i że istnieją skuteczne metody leczenia prowadzące do poprawy jakości życia.
Jak pomóc sobie lub bliskiej osobie podczas ataku autoagresji?
Podczas ataku autoagresji najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa osobie cierpiącej. Można to zrobić poprzez:
-
odwrócenie uwagi od czynności bólu,
-
zastosowanie technik oddechowych,
-
rozmowę i bycie wystarczająco obecnym,
-
unikanie oceniania i krytyki,
-
kontakt z telefonem zaufania lub specjalistą,
-
w przypadku poważnych uszkodzeń – wezwanie pomocy medycznej.
Autoagresja to problem, który wymaga wsparcia, zrozumienia i profesjonalnej pomocy. Wczesna reakcja i odpowiednie leczenie pomagają osobom cierpiącym odzyskać kontrolę nad swoim zachowaniem i poprawić jakość życia.
Źródła:
W. Radziwiłłowicz, Autoagresja – samobójstwa i samookaleczenia (2020). Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, 557-568., Data dostępu: 22.07.2025r.
A. Roszkowska, Agresja i autoagresja, oraz obraz siebie a relacje rodzinne wśród dorastającej młodzieży – analiza porównawcza (2018). Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie/Politechnika Śląska., Data dostępu: 22.07.2025r.
M. Rzadkowska, Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży – charakterystyka ryzyka i profilaktyka (2016). Studia Prawnicze: rozprawy i materiały, 18(1), 161-179., Data dostępu: 22.07.2025r.
E. Ogłodek, Samouszkodzenia w chorobach psychicznych (2012). Problemy Pielęgniarstwa, 20(3), 404-408., Data dostępu: 22.07.2025r.
Kopiuj link
