ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi objawia się impulsywnością, nadmierną ruchliwością oraz trudnościami z koncentracją. Choć objawy mogą być widoczne już we wczesnym dzieciństwie, ich wpływ na funkcjonowanie dziecka staje się szczególnie wyraźny w wieku szkolnym. W tym artykule wyjaśnimy, czym dokładnie jest ADHD, jakie są jego przyczyny i objawy, w jaki sposób diagnozuje się to zaburzenie oraz jak można wspierać dziecko zarówno w domu, jak i poprzez odpowiednie leczenie.
Czym jest ADHD? Definicja i przyczyny zaburzenia
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych u dzieci. Charakteryzuje się trzema głównymi obszarami trudności: nadmierną impulsywnością, nadruchliwością oraz zaburzeniami koncentracji. Objawy te mogą wpływać nie tylko na funkcjonowanie dziecka w środowisku szkolnym, ale także na relacje z innymi dziećmi i dorosłymi, a w konsekwencji – na jego życie w dorosłości.
Przyczyny ADHD nie są jednoznaczne, jednak badania wskazują na udział czynników genetycznych i neurobiologicznych. Istotną rolę odgrywają zaburzenia neuroprzekaźnictwa – szczególnie w zakresie działania dopaminy i noradrenaliny, które odpowiadają za kontrolę impulsów, uwagę i motywację. Do rozwoju zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą również przyczyniać się czynniki środowiskowe, takie jak:
-
ekspozycja płodu na alkohol, nikotynę lub inne substancje psychoaktywne,
-
powikłania okołoporodowe,
-
zatrucia metalami ciężkimi,
-
trudne doświadczenia emocjonalne we wczesnym dzieciństwie, np. rozwód rodziców czy brak stabilności emocjonalnej w rodzinie.
Choć ADHD nie jest wynikiem błędów wychowawczych, wychowywanie dziecka z tym zaburzeniem może być dużym wyzwaniem. Brak zrozumienia przyczyn trudności oraz problemy emocjonalne po stronie rodziców dzieci z ADHD mogą nasilać objawy i utrudniać codzienne funkcjonowanie całej rodziny. Dlatego tak ważne jest, aby już na etapie zauważenia pierwszych symptomów zasięgnąć porady specjalisty i rozpocząć odpowiednie działania diagnostyczne i terapeutyczne.
Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dziecka – jak je rozpoznać?
Objawy ADHD można podzielić na trzy główne kategorie: nadpobudliwość psychoruchowa, impulsywność i deficyt uwagi. Objawy te mogą różnić się w zależności od wieku dziecka, jego temperamentu oraz środowiska, w jakim funkcjonuje. Najczęściej obserwowane zaburzenia zachowania u dziecka z ADHD to:
-
trudności z utrzymaniem koncentracji podczas odrabiania lekcji,
-
częste gubienie rzeczy potrzebnych do szkoły,
-
niepokój ruchowy (np. wiercenie się, bieganie bez potrzeby),
-
impulsywne zachowania, przerywanie rozmów, trudności z czekaniem na swoją kolej,
-
nadmierne mówienie (gadatliwość), przeskakiwanie z tematu na temat.
W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym mogą pojawić się także problemy z koordynacją ruchową, częste wybuchy złości i trudności w relacjach z rówieśnikami. Warto zaznaczyć, że objawy nadpobudliwości muszą występować w dwóch różnych środowiskach (np. w domu i w szkole), aby można było mówić o diagnozie ADHD.
Co czuje dziecko z ADHD?
Dziecko z ADHD może doświadczać ogromnego wewnętrznego napięcia. Natrętne myśli, nieumiejętność skupienia się oraz brak kontroli nad impulsami powodują, że często czuje się niezrozumiane i odrzucane przez jego rówieśników i dorosłych. Może mieć trudności z radzeniem sobie z emocjami, co prowadzi do frustracji, a niekiedy nawet agresji.
Brak akceptacji ze strony członków rodziny, nauczycieli czy kolegów z klasy pogłębia poczucie winy i wpływa negatywnie na poczucie własnej wartości. Dziecko z ADHD często słyszy, że „jest niegrzeczne” lub „leniwe”, co nie odpowiada rzeczywistości – jego zachowania wynikają z neurobiologicznych różnic w funkcjonowaniu mózgu.
Diagnostyka ADHD u dzieci
Rozpoznanie ADHD opiera się na obserwacji zachowań dziecka w różnych kontekstach oraz dokładnym wywiadzie z rodzicami i nauczycielami. Proces diagnostyczny prowadzony jest zwykle przez neurologa dziecięcego, psychologa lub psychiatrę dziecięcego. W ramach diagnostyki przeprowadza się:
-
szczegółowy wywiad rozwojowy,
-
kwestionariusze i testy psychologiczne oceniające zaburzenia koncentracji, impulsywność i nadruchliwość,
-
analizę funkcjonowania dziecka w grupie rówieśniczej i rodzinie.
Warto podkreślić, że objawy ADHD mogą współwystępować z innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia lękowe, zaburzenia snu, choroba afektywna dwubiegunowa czy zaburzenia rozwojowe, co wymaga zróżnicowanej diagnozy.
Jak pracować z dzieckiem z ADHD w domu?
Wychowywanie dziecka z ADHD wymaga cierpliwości, zrozumienia i konsekwencji. Rodzice powinni stosować strategie, które pomagają dziecku w organizacji dnia i kontroli emocji. Najważniejsze zasady to:
-
wprowadzenie rutyny – ****regularne pory posiłków, snu i nauki,
-
jasne i konkretne zasady, najlepiej zapisane i umieszczone w widocznym miejscu,
-
dzielenie zadań na małe kroki, by dziecko mogło osiągać sukcesy,
-
nagradzanie pozytywnych zachowań i wyciąganie konsekwencji w sposób spokojny i przewidywalny,
-
tworzenie przestrzeni sprzyjającej skupieniu – miejsce, gdzie panuje porządek i minimalna liczba bodźców.
Pomocne mogą być również zorganizowane zajęcia sportowe, które pozwalają dziecku rozładować energię i poprawiają koordynację ruchową. Warto również korzystać z konsultacji rodzicielskich, które pomagają zrozumieć zachowania dziecka i lepiej dostosować metody wychowawcze do jego potrzeb.
Jak leczyć ADHD u dziecka?
Leczenie ADHD obejmuje zarówno oddziaływania terapeutyczne, jak i w niektórych przypadkach leczenie farmakologiczne. Wybór metody zależy od nasilenia objawów i indywidualnych potrzeb dziecka. Najczęściej stosowane podejścia to:
-
terapia poznawczo-behawioralna – pomaga w rozwijaniu umiejętności samokontroli, planowania i rozwiązywania problemów,
-
trening umiejętności społecznych – poprawia relacje z rówieśnikami i wzmacnia kompetencje interpersonalne,
-
terapia rodzinna – wspiera rodziców w codziennych trudnościach i wzmacnia funkcjonowanie dziecka w środowisku domowym.
W przypadku dzieci z cięższym przebiegiem ADHD, lekarz psychiatra może zalecić leki psychostymulujące lub inne preparaty wpływające na układ nerwowy. Farmakoterapia ma na celu złagodzić objawy ADHD, ale zawsze powinna być stosowana pod ścisłą kontrolą specjalisty.
Dzięki wczesnej diagnozie i kompleksowemu wsparciu, możliwe jest, aby życie dziecka z ADHD prowadziło do sukcesów zarówno w szkole, jak i w dorosłości.
Źródła:
A. Borkowska & B. Scholz, Wybrane funkcje wykonawcze u dzieci z ADHD w młodszym wieku szkolnym (2010). Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 10(3), 141-154., Data dostępu: 27.03.2025r.
L. Bobkowicz-Lewartowska & M. Giers, Spostrzeganie temperamentu dzieci z ADHD przez nauczycieli i rodziców (2016). Kwartalnik Pedagogiczny, 61, 156-170., Data dostępu: 27.03.2025r.
B. T. Felt, B. Biermann, J. G. Christner, P. Kochhar & R. Van Harrison, Diagnosis and management of ADHD in children (2014). American Family Physician, 90(7), 456-464., Data dostępu: 27.03.2025r.
Kopiuj link
