Zaburzenia psychosomatyczne to coraz częściej diagnozowany problem zdrowotny, który wymaga zrozumienia, uwagi i wielowymiarowego podejścia terapeutycznego. Choć objawiają się one jako objawy fizyczne, ich źródło tkwi w psychice – w długotrwałym stresie, nierozwiązanych emocjach, czy też zaburzeniach nerwicowych. W artykule wyjaśniamy, czym są zaburzenia psychosomatyczne, jak je rozpoznać, diagnozować i leczyć.
Psychosomatyka – czym jest i jak działa na ciało?
Pojęcie psychosomatyki odnosi się do związku między psychiką a ciałem – wskazuje, że czynniki psychiczne, takie jak stres, lęk czy emocjonalne konflikty, mogą wpływać na funkcjonowanie organizmu i wywoływać objawy somatyczne. W przypadku zaburzeń psychosomatycznych, dolegliwości cielesne pojawiają się bez jednoznacznego medycznego wyjaśnienia, a ich podłoże psychosomatyczne wiąże się z trudnościami emocjonalnymi.
Psychosomatyczne objawy są reakcją organizmu na przewlekłe napięcie – może to być kołatanie serca, napięcie mięśniowe, uczucie ucisku w klatce piersiowej, czy bóle brzucha. Mechanizm ten angażuje zarówno czynniki biologiczne, jak i czynniki psychologiczne – zaburzenia powstają na styku psychiki i fizjologii.
Zaburzenia psychosomatyczne — objawy
Objawy zaburzeń psychosomatycznych są bardzo różnorodne – mogą dotyczyć różnych układów organizmu i mieć związek z przewlekłym stresem. Do najczęściej występujących należą:
-
zaburzenia snu (problemy z zasypianiem, wybudzenia),
-
zaburzenia miesiączkowania,
-
zespół jelita drażliwego, dolegliwości jelitowe,
-
astma oskrzelowa, dolegliwości układu oddechowego,
-
atopowe zapalenie skóry,
-
wrzody żołądka, bóle brzucha,
-
bóle głowy, bóle kręgosłupa, zmęczenie.
Te dolegliwości często utrzymują się mimo prawidłowych wyników badań, co może prowadzić do frustracji i zdezorientowania pacjenta. Objawy zaburzeń psychosomatycznych mogą też mieć charakter niespecyficzny – jak ogólne pogorszenie samopoczucia, trudność z koncentracją czy uczucie przytłoczenia.
Jak diagnozuje się zaburzenia psychosomatyczne?
Diagnoza zaburzeń psychosomatycznych opiera się na wykluczeniu choroby somatycznej jako przyczyny objawów. W tym celu konieczna jest współpraca specjalistów – lekarza rodzinnego, internisty, a także psychologa lub psychiatry.
Często mówi się o tzw. objawach medycznie niewytłumaczalnych, których obecność przy braku choroby organicznej wskazuje na podłoże psychosomatyczne. Kluczowe jest uwzględnienie historii pacjenta – życie codzienne, styl radzenia sobie ze stresem, relacje interpersonalne i historia traum.
Pomocne w diagnozie są kwestionariusze psychologiczne, testy oceniające poziom lęku i depresji, a także obserwacja dynamiki objawów w kontekście życia emocjonalnego pacjenta.
Psychoterapia w leczeniu problemów psychosomatycznych
Psychoterapia to jedno z najskuteczniejszych narzędzi w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych. Szczególnie efektywna okazuje się:
-
psychoterapia poznawczo behawioralna,
-
psychoterapia psychodynamiczna,
-
terapia poznawczo behawioralna z praktyką uważności (mindfulness),
-
EMDR (terapia z wykorzystaniem ruchów gałek ocznych) – skuteczna przy zespole stresu pourazowego.
Celem terapii jest identyfikacja czynników psychologicznych, które wywołują lub nasilają dolegliwości psychosomatyczne, a następnie nauczenie pacjenta strategii radzenia sobie z objawami i redukcji napięcia.
Leki na zaburzenia psychosomatyczne – kiedy są stosowane?
W leczeniu niektórych postaci zaburzeń psychosomatycznych stosuje się także leki przeciwdepresyjne oraz preparaty łagodzące objawy fizyczne – jak bóle psychosomatyczne, problemy trawienne czy kołatanie serca.
Farmakoterapia jest najczęściej wspomagająca – kluczowe znaczenie ma psychoterapia oraz zmiana stylu życia. W przypadku współwystępowania zaburzeń lękowych, zaburzeń osobowości czy zaburzeń odżywiania, może być konieczne leczenie skojarzone, uwzględniające substancje psychoaktywne przepisane przez psychiatrę.
Jak radzić sobie z objawami psychosomatycznymi na co dzień?
Radzenie sobie z dolegliwościami psychosomatycznymi wymaga wielotorowego podejścia. Warto zadbać o:
-
regularną aktywność fizyczną,
-
dobre zdrowie psychiczne i zdrowie fizyczne,
-
naukę technik relaksacyjnych,
-
rozwijanie praktyki uważności,
-
ograniczenie długotrwałego stresu i unikanie jego źródeł.
Ważne jest również utrzymanie równowagi emocjonalnej, odpowiednia dieta i sen, a także wsparcie społeczne – rozmowy z bliskimi, kontakt z terapeutą, działanie w zgodzie z własnymi emocjami.
Zaburzenia psychosomatyczne mogą być skutecznie leczone – pod warunkiem, że zostaną odpowiednio rozpoznane i potraktowane z należytą uwagą. Kluczowe znaczenie ma kompleksowe podejście i otwartość na współpracę między pacjentem a specjalistami.
Źródła:
A. Woźniewicz, Sposoby klasyfikowania zaburzeń psychosomatycznych (2018). Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(3), 283–289., Data dostępu: 23.05.2025r.
A. Grzywa, M. Makara-Studzińska, & A. Grzywa-Celińska, Zaburzenia psychiczne a choroby somatyczne (2011)., Data dostępu: 23.05.2025r.
Z. Tarkowski & E. Humeniuk, Jąkanie jako zaburzenie psychosomatyczne., Data dostępu: 23.05.2025r.
M. Strzelecka & K. Zdrowotnej, Choroby psychosomatyczne u dzieci. Psychologia w naukach medycznych, 57., Data dostępu: 23.05.2025r.
Kopiuj link
