Co to jest narcystyczne zaburzenie osobowości?

Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) to stan psychiczny charakteryzujący się przesadnym poczuciem własnej ważności, potrzebą ciągłego podziwu oraz brakiem empatii. Osoby z NPD często mają wybujałe fantazje dotyczące swojego sukcesu, wpływu lub urody. To zaburzenie wpływa na różne sfery życia, powodując trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi, życiu zawodowym i społecznym. Pomimo swojej złożoności, narcystyczne zaburzenie osobowości jest schorzeniem, które można leczyć.

Główne objawy narcyzmu

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości często wykazują nadmierną potrzebę podziwu i uwagi. Charakteryzują się one również przesadzonym poczuciem własnej wyjątkowości, przez co często oczekują od innych ludzi traktowania ich jako osób zasługujących na szczególną uwagę i podziw. Typowym zachowaniem jest również skłonność do wybujałych, niezrealizowanych fantazji o sukcesie, władzy, blasku, urodzie lub idealnym życiu z płcią przeciwną.

Osobowość narcystyczna objawia się także arogancją i wyniosłością w swoich postawach i zachowaniach. Osoby z tym zaburzeniem mają także trudności z empatią, często nie potrafią rozpoznać uczuć i potrzeb innych. Mimo zewnętrznej pewności siebie mogą ukrywać pod powierzchnią niską samoocenę, podatną na najmniejszą krytykę.

Dodatkowe objawy narcystycznego zaburzenia osobowości to chociażby trudności w utrzymywaniu zdrowych, długotrwałych relacji. Osoby z tym schorzeniem mogą mieć nierealistyczne oczekiwania wobec innych, przez co na przykład w życiu zawodowym może dochodzić do częstych konfliktów i izolacji.

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości

Przyczyny narcystycznego zaburzenia osobowości są złożone i często obejmują zarówno czynniki genetyczne, biologiczne, jak i środowiskowe. Wśród nich można wyróżnić:

• Czynniki genetyczne mogą odgrywać znaczącą rolę w rozwoju NPD. Jeśli w rodzinie była osoba, która wykazywała zachowania narcystyczne to możliwość, że dziecko odziedziczy ten typ osobowości, znacznie wzrasta. - Środowisko i wczesne doświadczenia życiowe na przykład sposób wychowania, są uważane za kluczowe w kształtowaniu osobowości. Nadmierne chwalenie lub karcenie dziecka ze strony rodziców, lub opiekunów, a także zbyt duża presja otoczenia, może przyczyniać się do rozwoju narcyzmu.
• Czynniki psychologiczne i społeczne takie jak niska samoocena i nadmierna wrażliwość na krytykę, mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem narcystycznego zaburzenia osobowości.
• Trauma i nadużycia w dzieciństwie, zarówno fizyczne, emocjonalne, jak i seksualne, mogą przyczynić się do rozwoju narcystycznego zaburzenia osobowości. Takie doświadczenia często prowadzą do rozwoju mechanizmów obronnych, które później przejawiają się jako cechy osobowości narcystycznej.
• Interakcje rodzinne i relacje. Rodzina, w której dominują kontrolujące lub nadopiekuńcze postawy, może sprzyjać rozwojowi NPD. Osoby wychowywane w środowiskach, gdzie perfekcjonizm i wygląd zewnętrzny są nadmiernie podkreślane, równie często rozwijają narcystyczne cechy osobowości.

Warto jednak podkreślić, że nie każdy, kto doświadcza tych czynników, rozwinie narcystyczne zaburzenie osobowości. Rozwój zaburzeń psychicznych jest skomplikowany i wynika z kombinacji wielu różnorodnych przyczyn.

Jakie wyróżniamy typy narcyzmu?

Narcystyczne zaburzenie osobowości, jako złożone zjawisko psychologiczne, obejmuje typy, które różnią się cechami i sposobami wyrażania. Najczęściej wyróżnia się dwa główne rodzaje narcyzmu:

1. Narcyzm wielkościowy (inaczej jawny narcyzm) charakteryzuje wyolbrzymione poczucie własnej wartości i unikalności. Dodatkowe cechy tego zaburzenia osobowości to: arogancja, dominacja i poczucie wyższości nad innymi. Osoby z tym typem narcyzmu często wydają się pewne siebie, skupione na sukcesie i potrzebujące ciągłej adoracji oraz uwagi. Ich zachowanie może być manipulacyjne w relacjach międzyludzkich.
2. Narcyzm wrażliwy wyróżnia większa wrażliwość na krytykę, ukryte uczucie niższości i potrzeba potwierdzenia własnej wartości. Osoby z tym typem narcyzmu mogą zewnętrznie wydawać się niepewne, skryte lub wycofane jednak wewnętrznie borykają się z potrzebą potwierdzenia własnej wartości i poszukiwaniem adoracji. Ich zachowania związane z brakiem empatii czy potrzebą podziwu są podobne do tych, które przejawiają osoby z narcyzmem wielkościowym.

Istnieją również inne sposoby klasyfikacji narcyzmu, które obejmują np. narcyzm zbiorowy, dotyczący grupy lub społeczności, czy narcyzm destrukcyjny, który ma wyraźnie negatywny wpływ na innych. Ważne jest, aby zrozumieć, że jedna osoba może wykazywać cechy kilku typów narcyzmu.

Skutki zaburzeń narcystycznych w życiu codziennym

Skutki narcystycznego zaburzenia osobowości wpływają na wiele aspektów życia codziennego osoby dotkniętej tym stanem. Na poziomie interpersonalnym, osoby narcystyczne często napotykają trudności w budowaniu i utrzymaniu zdrowych relacji. Potrzeba podziwu i brak empatii mogą prowadzić do konfliktów i nieporozumień z innymi, czyniąc ich relacje powierzchownymi. W życiu zawodowym osoby narcystycznej potrzeba uznania oraz poczucie wyjątkowości mogą skutkować konfliktami ze współpracownikami. Często skutkuje to napięciami i trudnościami w zdobyciu na przykład awansu na nowe stanowisko.

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą również doświadczać wewnętrznego konfliktu, wynikającego z ich własnych, nierealistycznych oczekiwań i aspiracji. Ich nadmierna wrażliwość na krytykę i porażki może prowadzić do częstych frustracji, gniewu, a nawet depresji. Życie skupione na sobie i swoich potrzebach może utrudniać im zrozumienie i troskę o potrzeby innych. Te zachowania często prowadzą do izolacji od świata zewnętrznego i braku wsparcia.

Narcyzm powoduje także wiele innych problemów. Są to głównie zaburzenia lękowe, chroniczny stres czy niepokój. Ciągłe poszukiwanie własnej wyjątkowości często skutkuje pojawieniem się poczucia pustki, a nawet prób samobójczych.

Opcje leczenia i terapie dla narcyzmu

Leczenie narcystycznego zaburzenia osobowości (NPD) wymaga kompleksowego podejścia, a jednym z kluczowych elementów jest psychoterapia indywidualna. Terapeuci stosują różne podejścia, na przykład terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która pomaga w identyfikacji i zmianie destrukcyjnych wzorców myślenia i zachowania pacjenta. Kolejną skuteczną formą pomocy jest psychoterapia psychodynamiczna koncentrująca się na rozumieniu głębszych, nieświadomych motywacji leżących u podstaw osobowości narcystycznej.

Terapie grupowe mogą również być korzystne, oferując osobom narcystycznym możliwość nauki i praktykowania umiejętności interpersonalnych oraz rozumienia i empatii w kontrolowanym środowisku. Ponadto, terapie rodzinne i partnerskie mogą pomóc w poprawie dynamiki relacji, szczególnie w przypadkach, gdy narcyzm wpływa na bliskie związki.

Zdarza się, że NPD współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja lub zaburzenia lękowe, dlatego leczenie farmakologiczne może być zalecane jako uzupełnienie psychoterapii. Antydepresanty mogą pomóc w zarządzaniu niektórymi z tych współistniejących problemów.

Kluczowym aspektem leczenia jest zrozumienie przez osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości, że ich schorzenie ma wpływ na życie i relacje. Uświadomienie sobie potrzeby zmiany i zaangażowanie w proces terapeutyczny są niezbędne dla skutecznego leczenia. Warto również pamiętać, że proces leczenia osobowości narcystycznej jest długotrwały i wymaga stałego zaangażowania zarówno ze strony pacjenta, jak i terapeuty.

Źródła:

Szczukiewicz, P. (2016). Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej. Pedagogika: Badania, Dyskusje, Otwarcia, (7), 85-96.

Gościniak, J., & Mocek, M. (2019). Narcyzm i patologia narcystyczna w ujęciu psychologii self Heinza Kohuta. Roczniki Psychologiczne, 11(2), 7-26.

Miller, J. D., Lynam, D. R., Hyatt, C. S., & Campbell, W. K. (2017). Controversies in narcissism. Annual review of clinical psychology, 13, 291-315.