Czym jest zakupoholizm (oniomania) i jakie są przyczyny?
Zakupoholizm, określany także jako kompulsywne kupowanie lub oniomania, to rodzaj uzależnienia behawioralnego, który polega na utracie kontroli nad potrzebą robienia zakupów. To nie chwilowa słabość czy zwykła chęć posiadania nowych rzeczy, lecz poważne zaburzenie, które może prowadzić do negatywnych konsekwencji w życiu prywatnym, zawodowym i finansowym. Osoba uzależniona często doświadcza wewnętrznego przymusu dokonywania zakupów, niezależnie od rzeczywistych potrzeb czy możliwości finansowych. Celem staje się samo zrobienia zakupów, a nie ich praktyczna wartość – co prowadzi do nadmiernego nabywania produktów, często całkowicie niepotrzebnych.
Przyczyny uzależnienia od zakupów są złożone i mogą wynikać z różnych czynników psychologicznych, emocjonalnych i społecznych. Do najczęstszych należą:
-
niska samoocena,
-
problemy rodzinne,
-
zaburzenia nastroju,
-
wpływ konsumpcjonizmu i mediów społecznościowych, które kreują nieustanną potrzebę kupowania.
Zakupoholizm może współwystępować z innymi uzależnieniami, takimi jak zaburzenia odżywiania, hazard czy nadużywanie substancji chemicznych. W wielu przypadkach kompulsywne robienie zakupów stanowi formę radzenia sobie z trudnymi emocjami lub stresem, dając chwilową ulgę i pozorne poczucie kontroli nad własnym życiem. Warto podkreślić, że choć początkowo zakupy mogą wydawać się nieszkodliwe, w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do zadłużenia, zaniedbywania obowiązków i poważnych problemów w relacjach rodzinnych.
Najczęstsze objawy zakupoholizmu
Objawy zakupoholizmu mogą długo pozostawać niezauważone, ponieważ dokonywanie zakupów jest powszechną i społecznie akceptowaną czynnością. Jednak w przypadku uzależnienia behawioralnego od kupowania zachowania te stają się natrętne, kompulsywne i przestają być kontrolowane przez osobę uzależnioną. Warto obserwować nie tylko częstotliwość zakupów, ale przede wszystkim motywacje i emocje, które im towarzyszą.
Do najczęstszych objawów zakupoholizmu należą:
-
kompulsywne robienie zakupów niezależnie od realnych potrzeb,
-
obsesyjne myślenie o nowych rzeczach i kolejnych zakupach,
-
silna potrzeba robienia zakupów w odpowiedzi na złe samopoczucie,
-
ukrywanie zakupionych rzeczy przed bliskimi,
-
uczucie ulgi lub euforii po dokonaniu zakupu,
-
poczucie winy i wyrzuty sumienia po zakupach,
-
brak kontroli nad wydawaniem pieniędzy i częste sięganie po odroczone płatności, karty kredytowe lub kredyty,
-
zaniedbywanie obowiązków lub relacji społecznych z powodu kontynuowania zakupów,
-
upośledzenie kontroli nad własnymi zachowaniami mimo świadomości negatywnych konsekwencji,
-
dokonywanie zakupów online w nocy lub impulsywnie, bez refleksji.
Objawy uzależnienia przypominają w wielu aspektach inne nałogi – pojawiają się mechanizmy tolerancji, przymusu działania oraz abstynencji, kiedy osoba nie może kupować. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do problemów finansowych, rozpadu związku i pogorszenia zdrowia psychicznego. Jeśli osoba kupuje rzeczy, których nie potrzebuje, i traci kontrolę nad wydatkami – warto zastanowić się, czy nie jest to już szał zakupów, a nie zwykła potrzeba kupowania.
Zakupoholizm a emocje i stres
Dla wielu osób zakupoholizm staje się nieświadomą strategią radzenia sobie z trudnymi emocjami, napięciem i stresem. Kompulsywne robienie zakupów często pełni funkcję mechanizmu ucieczkowego – pozwala na chwilowe rozładowanie napięcia, poprawy nastroju lub oderwanie się od codziennych problemów. Osoba uzależniona od kupowania może traktować zakupy jako sposób na złagodzenie negatywnych emocji, takich jak lęk, smutek, samotność czy frustracja. W takich sytuacjach potrzeba robienia zakupów nie wynika z rzeczywistej konieczności, lecz z pragnienia, by poczuć ulgę lub chociaż na moment odzyskać kontrolę nad własnym życiem.
Z biegiem czasu mechanizm ten przestaje działać – chwilowa euforia związana z samym kupowaniem ustępuje miejsca poczuciu winy, wyrzutom sumienia i poczuciu pustki. Zakupoholizm może prowadzić do błędnego koła emocjonalnego, w którym negatywne emocje prowadzą do kolejnych zakupów, a ich skutki – do jeszcze większego napięcia. W wielu przypadkach utracie kontroli towarzyszy niska samoocena i brak umiejętności regulowania emocji w zdrowy sposób. Warto podkreślić, że zakupoholizm jako rodzaj uzależnienia behawioralnego nie dotyczy tylko nadmiernego nabywania produktów, ale przede wszystkim emocjonalnego uzależnienia od samego aktu kupowania.
Depresja a kompulsywne kupowanie
Związek między depresją a kompulsywnymi zakupami jest złożony i coraz częściej opisywany w literaturze psychologicznej. Osoby zmagające się z zaburzeniami nastroju, w tym depresją, mogą traktować kompulsywne kupowanie jako sposób na poprawę nastroju i chwilowe oderwanie się od przytłaczającej codzienności. Robienie zakupów może przynosić krótkotrwałe poczucie ulgi i emocjonalnego pobudzenia, co działa jak mechanizm kompensacyjny wobec niskiego poziomu satysfakcji życiowej i braku motywacji.
W wielu przypadkach kompulsywne robienie zakupów pełni funkcję zastępczą wobec niezaspokojonych potrzeb emocjonalnych, takich jak potrzeba bezpieczeństwa, bliskości czy uznania. Niestety, uczucie ulgi po dokonaniu zakupu szybko ustępuje miejsca wyrzutom sumienia, a potrzeba kupowania powraca z coraz większą siłą, prowadząc do pogłębiania objawów depresji. W konsekwencji osoba uzależniona doświadcza nasilenia objawów oraz narastających problemów finansowych. Warto podkreślić, że kompulsywne kupowanie nie jest rozwiązaniem depresji, a jego lekceważenie może prowadzić do poważnych skutków uzależnienia i utrudniać proces leczenia zaburzeń psychicznych.
Jak leczyć zakupoholizm?
Leczenie zakupoholizmu wymaga zrozumienia, że mamy do czynienia z realnym problemem psychicznym, a nie jedynie słabą wolą czy chwilowym „szałem zakupów”. Jako rodzaj uzależnienia behawioralnego, kompulsywne kupowanie wymaga profesjonalnego podejścia, które uwzględnia zarówno źródła uzależnienia, jak i indywidualne potrzeby osoby uzależnionej. Podstawą jest najczęściej psychoterapia – szczególnie skuteczna może okazać się terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pozwala rozpoznać mechanizmy stojące za potrzebą robienia zakupów i nauczyć się je zastępować zdrowymi strategiami radzenia sobie z emocjami.
W przypadku uzależnienia współistniejącego z zaburzeniami nastroju lub zaburzeniami lękowymi, pomocna może być także farmakoterapia. W procesie leczenia kluczowe jest również zbudowanie świadomości własnych zachowań, przełamanie schematów impulsywności oraz odbudowanie poczucia kontroli nad własnym życiem. Osoby uzależnione mogą korzystać z indywidualnej psychoterapii, terapii grupowej lub programów samopomocowych, takich jak grupy wsparcia.
Ważne jest również włączenie bliskich w proces leczenia – ich zrozumienie i wsparcie może znacząco wpłynąć na skuteczność terapii. W trakcie leczenia warto zwrócić uwagę na inne czynniki ryzyka, takie jak np. obecność innych uzależnień. Leczenie zakupoholizmu to nie tylko walka z objawami, ale proces głębokiej zmiany, który wymaga czasu, zaangażowania i najczęściej profesjonalnej pomocy psychoterapeuty.
W jaki sposób wspierać osobę uzależnioną od zakupów?
Wspieranie osoby uzależnionej wymaga przede wszystkim zrozumienia, że mamy do czynienia z nałogiem robienia zakupów, który – podobnie jak inne uzależnienia behawioralne – wiąże się z utratą kontroli i poważnymi konsekwencjami emocjonalnymi oraz finansowymi. Bliscy powinni unikać oceniania czy moralizowania, a zamiast tego starać się stworzyć przestrzeń do otwartego dialogu, w którym osoba uzależniona poczuje się bezpiecznie. Ważne jest, aby nie wzmacniać mechanizmów unikania i nie usprawiedliwiać niekontrolowanych zakupy, a jednocześnie zachęcać do poszukiwania profesjonalnej pomocy – np. psychoterapii.
Osoby zmagające się z kompulsywnym kupowaniem często mają poczucie wstydu, dlatego kluczowe jest okazanie empatii oraz wiary w możliwość zmiany. Pomoc może także polegać na praktycznym wsparciu – np. ograniczeniu dostępu do kart kredytowych, ustaleniu budżetu czy wspólnym tworzeniu zdrowych nawyków. W wielu przypadkach istotne będzie zaangażowanie bliskich w proces leczenia oraz towarzyszenie w terapii. Warto podkreślić, że choć odpowiedzialność za wyjście z uzależnienia leży po stronie osoby uzależnionej, rola bliskich może być nieoceniona – ich wsparcie emocjonalne, cierpliwość i konsekwencja pomagają utrzymać motywację i zapobiegać nawrotom. W przypadku uzależnień takich jak zakupoholizm terapia może przynieść realne efekty, szczególnie gdy otoczenie wspiera proces zdrowienia, zamiast go podważać.
Źródła:
A. Król, J. Goldman, Zakupoholizm – etiologia, charakterystyka, modele i koncepcje terapii poznawczo-behawioralnej (2024). Dostęp: 25.07.2025
A. Sękowski, P. Sękowska, Hazard patologiczny – mechanizmy psychologiczne i możliwości terapii (2024).. Dostęp: 25.07.2025
M. Caba, A. Grochowska, Problem uzależnienia od zakupów u kobiet i mężczyzn – studium przypadku (2020).. Dostęp: 25.07.2025
Kopiuj link
