Derealizacja - co to i jak z tego wyjść?

Derealizacja to stan, w którym rzeczywistość wydaje się niejasna i oddalona, budząc uczucie odłączenia od świata. Często postrzegana jako abstrakcyjna i niepokojąca, może pojawić się w wyniku silnego stresu, nerwicy, a nawet schizofrenii. W tym artykule przyjrzymy się bliżej, czym jest derealizacja i depersonalizacja, ich objawom, przyczynom, oraz metodom leczenia.

Co to jest derealizacja?

Derealizacja, będąca formą dysocjacji, to stan, w którym osoba doświadcza zmiany w percepcji rzeczywistości, czując, że żyje w nierzeczywistym świecie, a nawet jakby snuła się w marzeniu sennym. Jest to stan, w którym połączenie między myślami, tożsamością, świadomością i pamięcią jest zakłócone.

Depersonalizacja jako odrębne zaburzenie, charakteryzuje się unikatowym sposobem, w jaki osoba postrzega siebie. W tym stanie, jednostka może odczuwać odseparowanie od własnych emocji, ciała czy myśli, jakby była zewnętrznym obserwatorem swojego życia. Ta zmiana percepcji siebie prowadzi do uczucia, że własne działania i doznania są obce lub mechaniczne.

Oba stany często pojawiają się razem i mogą być wywołane przez podobne czynniki, takie jak ekstremalny stres, brak snu, traumatyczne doświadczenia lub na skutek zażycia środków psychoaktywnych. Ważne jest zrozumienie, że zarówno derealizacja, jak i depersonalizacja są zjawiskami, które można skutecznie leczyć. Pomoc specjalistyczna, w tym psychoterapia i farmakoterapia, może znacznie poprawić jakość życia osób zmagających się z tymi stanami.

Jak rozpoznać objawy derealizacji i depersonalizacji?

Rozpoznanie objawów derealizacji i depersonalizacji jest kluczowe dla zrozumienia i zarządzania tymi stanami. Oto charakterystyczne objawy obu tych zjawisk:

Objawami derealizacji są:

• Zmiana percepcji rzeczywistości, czyli uczucie, że świat jest nierealny, mglisty lub sztuczny.
• Trudności w nawiązywaniu relacji.
• Zmiany w postrzeganiu kolorów, światła lub kształtów.
• Poczucie obcości w na przykład znanych nam miejscach.
• Zaburzenia koncentracji i pamięci.
• Poczucie odłączenia od własnego ciała.

Objawy depersonalizacji to natomiast:

• Myśli i uczucia oddzielone od ciała oraz nawracające poczucie odłączenia.
• Doświadczenie, jakby obserwowano swoje działania z perspektywy osoby trzeciej.
• Wrażenie, że czas płynie wolniej lub szybciej.
• Odcięcie się od jakichkolwiek emocji.
• Uczucie, że części ciała są większe, mniejsze lub oderwane.

W przypadku regularnych objawów, szczególnie gdy zakłócają one codzienne funkcjonowanie, zalecana jest konsultacja ze specjalistą w dziedzinie zdrowia psychicznego. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe w zarządzaniu derealizacją i depersonalizacją oraz w poprawie jakości życia.

Jakie są przyczyny derealizacji i depersonalizacji

Zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, schizofrenia, czy zaburzenia osobowości (np. osobowość borderline lub schizoidalna), są jednymi z głównych czynników, które mogą prowadzić do derealizacji i depersonalizacji.

Dużą rolę w wywoływaniu tych stanów odgrywa także ekstremalny stres i traumatyczne doświadczenia. Przemoc, śmierć bliskiej osoby, wypadki czy zespół stresu pourazowego (PTSD) mogą być przyczyną rozwoju tych stanów jako mechanizmów obronnych organizmu.

Nadużywanie substancji psychoaktywnych, w tym środków halucynogennych, alkoholu i narkotyków, jest kolejnym czynnikiem, który może prowadzić do epizodów derealizacji i depersonalizacji. Z kolei w niektórych przypadkach, te zaburzenia mogą być objawem chorób neurologicznych, takich jak padaczka czy migrena.

Objawy fizyczne, takie jak przewlekły stres, zmęczenie, brak snu, a nawet niektóre schorzenia somatyczne (np. problemy z tarczycą, cukrzyca, padaczka), również mogą być przyczyną pojawienia się tych stanów. Ponadto badania wskazują, że predyspozycje genetyczne oraz zmiany w chemii mózgu mogą odgrywać rolę w ich rozwoju.

Derealizacja i depersonalizacja są często reakcjami przejściowymi i mogą ustąpić po wyeliminowaniu lub złagodzeniu czynnika wywołującego. Jednak w niektórych przypadkach przekształcają się w chroniczne stany takie jak: zaburzenia lękowe, depresyjne, schizofrenię czy PTSD, które wymagają pomocy psychologicznej.

Metody leczenia derealizacji

Leczenie derealizacji i depersonalizacji jest procesem indywidualnym i może obejmować różnorodne metody, w zależności od przyczyny oraz nasilenia objawów. Oto niektóre z najczęściej stosowanych metod:

1. Psychoterapia jest jedną z głównych metod leczenia. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), może pomóc w zrozumieniu i zarządzaniu objawami, a także w rozwiązywaniu podstawowych problemów emocjonalnych lub traum. Dodatkowo psychoterapia psychodynamiczna pomaga w zrozumieniu tego stanu jako mechanizmu obronnego organizmu.
2. Leczenie farmakologiczne może okazać się koniecznością w niektórych przypadkach derealizacji. Antydepresanty, leki przeciwlękowe, czy leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), są zalecane szczególnie gdy zaburzenie to współwystępuje z innymi problemami psychicznymi.
3. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, mindfulness, ćwiczenia oddechowe czy progresywna relaksacja mięśni, mogą pomóc w obniżaniu poziomu stresu i lepszym radzeniu sobie z objawami.
4. Zrozumienie zaburzenia i nauka o radzeniu sobie z objawami mogą być bardzo pomocne. Grupy wsparcia oraz edukacja o depersonalizacji i derealizacji mogą również zapewnić pomoc emocjonalną.
5. Zmiany w stylu życia, takie jak: zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, unikanie nadużywania substancji psychoaktywnych i dbanie o zdrowy sen mogą znacząco wpływać na ogólny stan zdrowia psychicznego.
6. W przypadkach, gdy zespół depersonalizacji derealizacji jest związany z traumą, terapie skoncentrowane na przetwarzaniu doświadczeń traumatycznych na przykład: terapia EMDR, mogą być skuteczne.

Pamiętaj, że każdy przypadek jest unikalny, więc leczenie derealizacji powinno być dostosowane indywidualnie przez specjalistę zdrowia psychicznego. Ważne jest, aby osoby cierpiące na derealizację szukały profesjonalnej pomocy, która może znacząco przyczynić się do poprawy ich jakości życia.

Źródła:
Sterna, W., & Sterna, R. (2018). Depersonalizacja/derealizacja—zespół objawów czy odrębne zaburzenie?. Psychiatria, 15(1), 26-34.

Tomalski, R., & Pietkiewicz, I. J. (2022). Depersonalizacja–klucz do zrozumienia złożoności zjawisk dysocjacyjnych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna (Journal of Psychiatry & Clinical Psychology), 22(3).

Coons, P. M. (1996). Depersonalization and derealization. In Handbook of dissociation: Theoretical, empirical, and clinical perspectives (pp. 291-305). Boston, MA: Springer US.

Yang, J., Millman, L. M., David, A. S., & Hunter, E. C. (2023). The prevalence of depersonalization-derealization disorder: a systematic review. Journal of Trauma & Dissociation, 24(1), 8-41.