ADHD u dorosłych – objawy, diagnoza i leczenie krok po kroku

ADHD u dorosłych – objawy, diagnoza i leczenie krok po kroku

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder) to jedno z najczęściej występujących zaburzeń neurorozwojowych, które nie kończy się wraz z dzieciństwem czy adolescencją. Objawy ADHD towarzyszą także osobom dorosłym i wpływają na ich codzienne funkcjonowanie, choć nie zawsze zostają prawidłowo rozpoznane. Coraz częściej mówi się o znaczeniu właściwej diagnozy, skutecznym wsparciu i leczeniu ADHD u dorosłych.

Co to jest ADHD?

Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi zaliczane jest do grupy zaburzeń neurorozwojowych i ma podłoże biologiczne, związane z budową, rozwojem i funkcjonowaniem układu nerwowego. Osiowe objawy ADHD takie jak trudności w regulacji uwagi, impulsywność oraz nadaktywność, mogą przybierać różne formy w zależności od etapu rozwoju. Objawy mogą fluktuować i zmieniać się wraz z wiekiem, a ich prezentacja i nasilenie może zależeć od aktualnych wyzwań, zasobów czy czynników środowiskowych. W przypadku osób dorosłych ADHD może wciąż pozostawać nierozpoznane, choć dotyka praktycznie wszystkich obszarów życia i funkcjonowania człowieka – od edukacji po relacje społeczne i zawodowe.****

ADHD u dorosłych – jakie są najczęstsze objawy?

Niektórym dorosłym trudno połączyć swoje codzienne trudności z ADHD. Objawy ADHD mogą w wieku dorosłym przybierać odmienne, czasem mniej oczywiste formy niż u dzieci. Symptomy mogą wiązać się nie tylko z widocznymi trudnościami uwagowymi, impulsywnością czy nadaktywnością, ale także z uczuciem wewnętrznego niepokoju, który może być mylony lub przypisywany innym zaburzeniom psychicznym. 

Manifestacja osiowych objawów może wyglądać nieco inaczej u każdej osoby. Oznacza to, że zachowania osób z taką samą diagnozą mogą znacząco się od siebie różnić. Przykładowo, to że ktoś wydaje się "spokojny" i "usiedzi w miejscu" nie oznacza, że nie ma ADHD, u takiej osoby mogą przeważać objawy z nieuwagi. Prezentacja objawów może być zależna od płci, środowiska oraz tzw. maskowania, które bywa bardzo obciążające i energochłonne, co może przełożyć się na występowanie innych trudności czy zaburzeń. Niektóre osoby z ADHD rozwijają różne strategie kompensacyjne (np. ktoś jest punktualny, ale wkłada ogromny wysiłek w organizację czasu i planowanie, rozwija strategie perfekcjonistyczne w odpowiedzi na objawy aby uniknąć błędów z nieuwagi). Objawy i ich nasilenie  może  zmieniać się w wyniku innych czynników, w tym czynników związanych z środowiskiem, podjęciem nowych ról, wyzwań czy zmian życiowych. 

Do najczęstszych trudności zgłaszanych przez osoby dorosłe z rozpoznaniem ADHD należą:

• zaburzenia uwagi
• trudność w utrzymaniu koncentracji podczas dłuższych spotkań, wykładów, rozmów czy niektórych zadań
• trudności z rozpoczynaniem niektórych zadań lub czynności
• angażowanie się w nowe aktywności bez dokończenia poprzednich
• rozpraszanie się pod wpływem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych (także pod wpływem własnych myśli)
• zapominanie, gubienie przedmiotów, częste spóźnienia
• trudności z organizacją i planowaniem, priorytetyzacją zadań, prokrastynacją, odkładaniem zadań
• impulsywne decyzje, przerywanie wypowiedzi, nadmierna gadatliwość
• uczucie wewnętrznego napięcia, niepokoju, trudność w pozostaniu w bezruchu
• trudności z wypoczywaniem i zrelaksowaniem się
• problemy z regulacją emocji i relacjami społecznymi.

W niektórych przypadkach objawy ADHD mogą współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne, zaburzenia osobowości czy spektrum autyzmu (ASD), co może utrudniać właściwe rozpoznanie ADHD i opóźniać diagnozę. 

Testy na ADHD – jak wygląda diagnoza u osoby dorosłej?

Diagnoza ADHD to złożony proces, który wymaga uwzględnienia zarówno przeszłych, jak i aktualnych objawów. Nie istnieje pojedynczy test, który potwierdza lub wyklucza diagnozę ADHD. Klinicysta stawia diagnozę w oparciu o wywiad kliniczny, uwzględniający aktualne kryteria, diagnozę różnicową i analizę funkcjonowania osoby w różnych obszarach życia. Lekarz psychiatra lub psycholog kliniczny może posłużyć się takimi testami przesiewowymi jak ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale) czy CAAR-S-L (Conners’ Adult ADHD Rating Scales – Self-Report (CAAR-S-L) oraz schematem wywiadu DIVA 5.0. Może także posłużyć się innymi narzędziami w celu różnicowania ADHD z innymi zaburzeniami. O zasadności użycia konkretnych testów czy kwestionariuszy, decyduje diagnosta. To, że dany specjalista nie użył konkretnego testu czy kwestionariusza nie wyklucza postawienia prawidłowej diagnozy.

Rozpoznanie ADHD według kryteriów DSM-5 lub ICD-11 opiera się na obecności objawów już w dzieciństwie, choć u wielu dorosłych diagnoza zostaje postawiona dopiero po latach, często z powodu odmiennej prezentacji objawów czy współwystępowania innych problemów zdrowia psychicznego, które mogą maskować objawy i utrudniać diagnozę ADHD. W diagnostyce szczególnie ważne jest wykluczenie innych zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń lękowych, depresji, zaburzeń osobowości, spektrum autyzmu), które mogą przypominać objawy ADHD, maskować lub nasilać objawy ADHD, gdy z nim współwystępują. Proces diagnostyczny często obejmuje również rozmowy z bliskimi pacjenta oraz ocenę historii funkcjonowania w dzieciństwie i wieku dorosłym.

Diagnoza może nieść ze sobą szereg różnych emocji - od ulgi po smutek, rozczarowanie czy złość. Dla niektórych osób diagnoza daje nadzieje i szanse na lepsze rozumienie siebie, wyznacza kierunek zmian, daje impuls do pracy nad indywidualnymi strategiami radzenia sobie w codziennym życiu. Dla innych z kolei może początkowo wiązać się z żalem czy poczuciem utraty, zwłaszcza w kontekście późnej diagnozy. 

**ADHD u dorosłych – jakie są możliwości terapeutyczne? **

Leczenie i wsparcie dorosłych powinno być **dostosowane do indywidualnych potrzeb i może obejmować zarówno farmakoterapię, jak i oddziaływania psychologiczne (psychoedukacja, psychoterapia) ** w zależności od nasilenia objawów. W przypadku ADHD u osób dorosłych często skuteczne okazuje się połączenie różnych metod, które wspierają rozwój strategii i umiejętności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu. 

Jedną z najczęściej rekomendowanych form wsparcia jest terapia poznawczo-behawioralna, która pomaga w pracy z osiowymi objawami ADHD oraz innymi trudnościami, które mogą często towarzyszyć ADHD (np. niska samoocena, dysregulacja emocjonalna, prokrastynacja, niepomocne przekonania). W terapii dorosłych coraz większy nacisk kładzie się także na zidentyfikowanie mocnych stron pacjenta, wzmacnianie zasobów, psychoedukację obejmującą także podważanie mitów i przekonań dotyczących ADHD, modyfikacje środowiskowe oraz rozwijanie strategii radzenia sobie, które ułatwiają codzienne życie z ADHD. Ostateczny plan terapii powinien uwzględniać współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, takich jak ASD, zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia osobowości czy uzależnienia, które mogą wpływać na objawy ADHD i efekty leczenia. 

**Leki na ADHD – kto może je przepisać? **

Z powodu ADHD wielu dorosłych zmaga się z zaburzeniami uwagi, impulsywnością czy wewnętrznym napięciem. Leczenie farmakologiczne jest jednym z rekomendowanych i skutecznych sposobów wspierania dorosłych pacjentów z ADHD. Odpowiednio dobrane leki mogą przynieść zauważalną poprawę. 

W leczeniu stosuje się głównie leki stymulujące (np. metylofenidat) oraz niestymulujące (np. atomoksetyna), które wpływają na funkcjonowanie układu nerwowego. Decyzję o wdrożeniu i kontynuacji leczenia farmakologicznego może podjąć wyłącznie lekarz po przeprowadzeniu pełnej diagnozy, ocenie stanu zdrowia i uwzględnienia innych problemów zdrowotnych pacjenta, co może wiązać się ze zleceniem dodatkowych badań, zarówno przed wdrożeniem leczenia jak i w jego trakcie. Należy przy tym pamiętać, że brak odpowiedzi na konkretny lek nie jest równoznaczny z tym, że dana osoba nie ma ADHD, co nadal jest często powtarzanym mitem. Dobranie odpowiedniego leku czy dawki może potrwać. Wokół leków stosowanych w leczeniu ADHD narosło wiele innych mitów czy stereotypów dlatego wszelkie wątpliwości i pytania warto na bieżąco omawiać z lekarzem psychiatrą.

ADHD u dorosłych a codzienne funkcjonowanie

W przypadku osób dorosłych z ADHD trudności mogą dotyczyć wielu obszarów życia – od pracy zawodowej, przez relacje społeczne, aż po codzienne obowiązki domowe. Z powodu ADHD czynności, takie jak opłacanie rachunków, sprzątanie mieszkania czy terminowe oddanie projektu, mogą stać się źródłem stresu, napięcia czy frustracji. ADHD, zwłaszcza zdiagnozowane w dorosłości, może być powiązane z trudnościami w zakresie samooceny i funkcjonowania w relacjach. U niektórych osób dorosłych z ADHD obserwuje się zwiększoną tendencję do zachowań ryzykownych czy nadużywania substancji psychoaktywnych, co może wynikać z impulsywności i/lub stanowić formę radzenia sobie z objawami, ale jednocześnie pogłębiać trudności w codziennym funkcjonowaniu. W przypadku dorosłych pacjentów ich doświadczenia czasem nie są jednoznacznie kojarzone z zaburzeniem, co sprawia, że temat objawów ADHD bywa bagatelizowany lub błędnie interpretowany jako „brak motywacji” „lenistwo” czy „niedojrzałość”. 

Gondek, T. M., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., i in. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD – 2024 r. Psychiatria Spersonalizowana, 3(3–4), 45–73. Dostęp: 28.05.2025

Kupnicka, Z., Poraj, G., & Kaźmierski, J. (2017). ADHD u osób dorosłych – rozpoznawanie, przyczyny i skutki. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(3), 195–202. Dostęp: 28.05.202

Nowogrodzka, A. (2023). ADHD – co w dorosłości? Opis objawów i wybranych obszarów funkcjonowania osób dorosłych z deficytem uwagi i nadaktywnością. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 18(3–4), 117–126. Dostęp: 28.05.2025

__